محمد بن هبة‌الله بسطامیمحمد بن هبة‌الله بسطامی از خاندان بسطامی است که در اواخر قرن چهارم تا اوایل قرن ششم زندگی می‌کردند. ۱ - مشخصاتبسطامی، محمدبن هبة الله (ابوسهل) قاضی، فقیه، مدرس و زعیم شافعیان است. در ۴۲۳ در نیشابور متولد شد و نزد مشایخ عصر خود، مثل عبدالرحمان بن حمدان نَصروی و ابی حسّان مُزکّی و دیگر مشایخ بغداد و خراسان علم آموخت. [۱]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۰۸ـ۲۰۹، چاپ محمود محمدطناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۲]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیسابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۸۱، قم ۱۳۶۲ش.
هنگامی که ابوسهل در بغداد مشغول [۱] بود، پدرش موفّق درگذشت. ابوسهل به نیشابور برگشت؛ در آن زمان هفده ساله بود. [۳]
بولیت، ج۱، ص۱۲۱.
۲ - فعالیت اجتماعیبزرگان و علمای شافعی با اصرار از او خواستند که زعامت شافعیّه را بپذیرد، و ابوالقاسم قشیری مقدمات زعامت ابوسهل را فراهم کرد و بعد از معرفی او به عنوان زعیمِ شافعیان، از همه درخواست بیعت شد؛ از س لطان طغرل سلجوقی نیز درخواست اجابت شد و پس از اجابت او، لقب جمال الاسلام به وی داده شد و خاصّ و عامّ زعامت او را قبول کردند، به حدّی که مورد حسادت بزرگان قرار گرفت. بدین سبب، با وی از درِ دشمنی درآمدند و نزد سلطان چنین وانمود کردند که ابوسهل و یارانش پیرو کلام اشاعره اند. ابوسهل از تدریس و خطابه منع گردید و شافعیان در مضیقه قرار گرفتند و اشخاصی از بزرگان شافعی مثل ابوالقاسم قشیری و ابوالفضل فراتی دستگیر شدند و افرادی مثل امام الحرمین جوینی و ابوسهل تحت تعقیب قرار گرفتند. ابوسهل پس از این تعقیب متواری شد و به نواحی باخرز رفت و سپاهی از یاران خود را، که عالم به فنون جنگ بودند، گرد آورد و با سپاهیان به دروازه شهر نیشابور رسید و درخواست آزادی بندیان را نمود. پس از روبرو شدن با ردّ درخواست خود، شبانه به قصد آزاد کردن بندیان عزم ورود به شهر کرد، والی شهر آماده نبرد شد و در این نبرد ابوسهل دستگیر و پس از مصادره اموال و مدتی زندانی شدن، تبعید گردید. ۳ - وفاتابوسهل در ۴۵۶ درگذشت. [۴]
طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمدطناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۵]
بولیت، ج۱، ص۱۲۱.
۴ - پانویس
۵ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بسطامی»، شماره۱۳۳۴. |